In het kielzog van de Natie-Staat : de politiek van nationaliteitsverwerving, -toekenning en -verlies in België, 1830-1909

Abstract

In het historisch onderzoek rond nationalisme wordt, naast materiële factoren zoals het ontwikkelen van een nationale markt en een nationaal cornmunicatienetwerk, sterk de nadruk gelegd op de rol van politiek gestuurde factoren, zoals militaire dienstplicht en onderwijs in het propageren van een nationaal bewustzijn. Het in 1976 gepubliceerde Peasants into Frenchmen van Eugene Weber is een meesterlijke evocatie van dit veelzijdige historische proces. Recent hebben historici dit relaas aangevuld door te wijzen op de doorbraak van het nationale principe als alledaagse staatscategorie. Het werk van de Franse historicus Gérard Noiriel die in La Tyrannie du National de sluipende penetratie van dit nationale principe in de Franse samenleving treffend documenteert is hier de belangrijkste component van. Dit artikel sluit aan bij deze laatste onderzoeksrichting. Veeleer dan een onderzoek rond het nationalisme betreft het hier een onderzoek naar het functioneren van de Staat. Het nationale principe wordt beschouwd als de administratieve categorie van de "moderne" Staat, waarbij dit principe niet louter de bureaucratie dient, maar ook de sociale realiteit medebepaald. Door de toenemende ingreep van de Staat in het maatschappelijk leven draagt de Staat hierbij toe tot het "nationaliseren" van de maatschappij. Het inbrengen van de directe relatie tussen de Staat en haar onderdanen of burgers heeft een Sterke invloed uitgeoefend op onze samenleving. De maatschappelijke structuur die de Staat uitdraagt bepaalt immers meer en meer maatschappelijke relaties in onze samenleving. Dit artikel analyseert de opkomst van de nationale categorie zoals die zich uit in de evolutie van de nationaliteitswetgeving. Bij een onderzoek naar de relatie tussen Staat en Natie dringt de vraag zich op hoe de Staat "zijn" natie definieert. Tegelijkertijd moeten we ons ook afvragen wat de maatschappelijke betekenis is van het lidmaatschap van de natie. In welke mate heeft het behoren tot de natie consequenties voor het individu? Beide vraagstellingen zijn nauw verbonden. Slechts als er belangrijke gevolgen verbonden zijn aan het bepalen van het lidmaatschap van de natie wordt deze definitie inzet van intense politieke strijd.