Democratische kernwaarden in het voortgezet onderwijs : adolescentenpanel democratische kernwaarden en schoolloopbanen

Abstract

Dit rapport brengt de opvattingen van jongeren over de democratische rechtsstaat in kaart voor leerlingen van het vierde jaar van de middelbare school. Het rust op data die zijn verzameld in het Adolescentenpanel Democratische Kernwaarden en Schoolloopbanen (ADKS), een meerjarig onderzoek waarbij duizenden Nederlandse leerlingen in tientallen scholen gedurende het voortgezet onderwijs worden gevolgd om de ontwikkeling van democratische kernwaarden bij jongeren in kaart te brengen. Dit rapport volgt op drie eerdere, waaraan dezelfde leerlingen meewerkten toen zij nog in het eerste, tweede en/of derde leerjaar zaten. De data van jaar 4 zijn verzameld in het voorjaar van 2022. Hoewel de meeste beperkingen vanwege de Covid19-pandemie versoepeld waren, waren ze niet verdwenen. Ze hebben de dataverzameling in jaar 4 bemoeilijkt. We trekken twee overkoepelende conclusies. Ten eerste blijven de grote verschuivingen in steun voor democratische kernwaarden in jaar 3 grotendeels bestaan in jaar 4. De hechting aan de democratie is hoog. Leerlingen vinden het net zo belangrijk om in een democratie te leven als in jaar 3. De vertegenwoordigende democratie is nog altijd de populairste bestuursvorm. Ook lijkt het jongeren leuker om in de politiek te werken, hoewel het politiek zelfvertrouwen constant blijft. Daarnaast praten jongeren meer over politiek en samenleving met ouders, leerkrachten en vrienden dan vorige jaren. Alleen het eerder gestegen voornemen om later te gaan stemmen daalde terug tot het niveau van jaar 2. Tegelijk blijft het vertrouwen in ambtsdragers lager dan in jaar 1 en 2. Het vertrouwen in politici daalt zelfs verder. Het vertrouwen van jongeren dat politici luisteren naar mensen zoals zij en hun ouders is wat gestegen, maar nog steeds veel lager dan in de eerste twee jaren. Tot slot zien we dat jongeren in jaar 4 nog wat meer schuiven naar nadruk op het individu boven de gemeenschap dan in jaar 3: meer privacy boven veiligheid, meer vrijheid van meningsuiting boven anderen niet kwetsen, meer je eigen zin krijgen boven je aan de wet houden. Deze trend moet begrepen worden tegen de achtergrond dat jongeren veelal geen uitgesproken posities innemen. De tweede overkoepelende conclusie betreft de aanhoudende verschillen tussen groepen. De grote verschillen tussen opleidingstypes (vwo, havo en vmbo), die al sinds het begin van de middelbare school aanwezig zijn, blijven het belangrijkste groepsverschil. Vwo-leerlingen zijn het meest gehecht aan de democratie, hebben het meeste politiek vertrouwen en zelfvertrouwen, hebben de grootste neiging te gaan stemmen, en hebben de meeste politieke ambitie. Jongeren op het vmbo scoren op al deze kenmerken in vergelijking een stuk lager. Deze verschillen bestaan al aan de start van de middelbare school, en kunnen niet goed toegewezen worden aan de school. Ze kunnen voor een deel in stand gehouden worden door het vriendennetwerk van jongeren: het grootste deel van de beste vrienden komt uit dezelfde klas. Ook geven jongeren aan grotendeels dezelfde mening te hebben over politiek en maatschappij als hun vrienden.